نهادهای مربوطه چقدر در اجرای طرح های کاهش آلودگی هوا موفق بوده اند؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ روزگاریست که هوای شهرمان دیگر آبی نیست! و شاید بهتر باشد که بگوییم آبی رنگی رویایی است که خواب هر شب آسمان دودگرفته و خاکستری پایتخت شده است چرا که آنقدر ذرات معلق ناشی از دو و دم اگزوز خودروها در کنار هم صف کشیده اند که دیگر محال ممکن است آسمان بتواند آبی هایش را به رخ زمین بکشد. آلودگی هوا معضلی است که این روزها نه تنها نفس پایتخت نشینان را تنگ کرده است بلکه دامن بسیاری از کلانشهر های دیگر کشور را هم گرفته است و در نتیجه روزهایی که در نتیجه هوای ناسالم در شهرهای بزرگ کشور به تعطیلی کشیده می شود هر روز در حال افزایش است و  با آغاز فصل پاییز این مهم شکل حادتری به خود می گیرد چنانچه شاهد آمار بالای مراجعه بیماران تنفسی به مراکز درمانی هستیم. باید عنوان کرد آلودگی هوا پنجمین عامل مرگ و میر در جهان است هر چند با توجه به کاهش روزهای هوای پاک این جایگاه در حال افول است.

براساس گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت، سالانه  ۷ میلیون نفر در جهان به دلیل آلودگی و غلظت بالای ذرات معلق در هوا جان خود را از دست می‌دهند و این رقم بنا بر اظهار نظر یک عضو شورای شهر تهران 4 تا 5 هزار مرگ در پایتخت را شامل می شود. هر چند پیش از این نیز رئیس کارگروه سلامت هوای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از مرگ 4 هزار و 810 تهرانی بر اثر آلودگی هوادر یک سال خبر داده بود.

با این حال آمار  مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا، بیش از مرگ و میر سالانه ناشی از ابتلا به بیماری‌هایی مانند ایدز (۱.۱ میلیون نفر)، سل (۱.۴ میلیون نفر)، دیابت (۱.۶ میلیون نفر) و حوادث جاده‌ای (۱.۳ میلیون نفر) است ودر این خصوص «ماریا نیرا»، مدیر گروه سلامت عمومی سازمان جهانی بهداشت گفته است: «آلودگی هوا به گونه‌ای چشمگیر بر سلامت انسان تاثیر گذاشته و منجر به بروز بیماری‌هایی مانند سکته مغزی، بیماری‌های قلبی، بیماری‌های مزمن ریوی، سرطان ریه و ذات الریه بویژه در میان کودکان می‌شود.»

باید بر این نکته نیز اذعان داشت که آلودگی هوا به جز انسان بر حیوانات، گیاهان و محیط زیست نیز تاثیرات مخربی دارد و آسیب ها و ضرر و زیان بسیاری از این محل به تحمیل می کند.

چه بود و چه کردیم؟

حال سوال اینجاست که منشا این آلودگی ها کجاست؟ و با توجه به اینکه سال هاست با این معضل دست به گریبانیم تاکنون چه اقداماتی از سوی مقامات مسئول و ارگانهای ذی صلاح در جهت رفع این مشکل در پایتخت و دیگر کلانشهر های کشور برداشته شده است؟ شاید سوال سختی نباشد که بخواهیم منشا این هوای ناسالم را شناسایی کنیم اما خلا بزرگی در سوال دوم به چشم می خورد و آن هم جای خالی مسئولان و مقامات ذی صلاح درحل این معضل و کاهش آلودگی هاست. بحث آلودگی هوا بیش از 30 سال است که کلانشهرها به وِیژه پایتخت را به خود درگیر کرده است و نکته ای که وجود دارد اینکه هنوز به طور کامل مسیر درستی که به یک راه حل کارشناسی و کارآمد برسد طی نشده است.

براساس مطالعات انجام شده  پایداری جوی و سکون هوای موجود در تهران با انتشار و تجمع آلاینده ها باعث غلظت بیش از حد مجاز شده و آلودگی هوا را به وجود می آورد یا شاید بهتر باشد اینگونه توضیح دهیم که آلودگی هوای تهران به دلیل ذرات معلق ناشی از آلاینده های جوی حاصل دود اگزوز خودروها است عاملی که به روایت همین مطالعات ذراتی با قطر کوچکتر از 2.5 میکرون هستند که وقتی وارد هوا می شوند در نتیجه واکنش های فتوشیمیایی به آلاینده های خطرناکی برای سلامت انسان مبدل می شوند.

اما باید دید در این 30 سالی که با این معضل درگیر هستیم و از زمانیکه بیشتر به آسیب زا بودن این مهم پی بردیم چه کرده ایم و چه راهکارهایی برای آن در نظر گرفته ایم؟ اصلا این راهکارها تاکنون موثر بوده و آیا کارگروه های مختلفی که با عنوان هوای سالم در دستگاه های مختلف من جمله شهرداری با عنوان اصلی ترین مسئول در این زمینه تشکیل شده اند، توانسته اند نقشی در بهبود هوای آلوده داشته باشند یا این تشکیلات صرفا ظاهرسازی بوده و عملا جنبه عملیاتی از آنها به چشم نخورده است!

از قانون های بلاتکلیف تا طرح های نا موفق

با این حال باید دید از اولین قانون مقابله با آلودگی هوا که در سال 74 تصویب شده است یعنی حدود 24 سال پیش تاکنون که قانون هوای پاک مصوب شده چه راهکارهایی ارائه شده و چه کارهای عملی به انجام رسیده است؟ و چقدر در کاهش آلودگی موثر بوده است؟

شاید مهمترین راهکارهایی که برای کاهش آلودگی هوا لیست شده باشد طرح های 1- اسقاط و از رده خارج کردن ناوگان فرسوده 2- نصب فیلتر دوده روی خودروهای دیزلی 3- تبدیل موتورسیکلت های کاربراتوری به موتورسیکلت های انژکتوری و برقی 4- استفاده از سوخت های جایگزین مانند سی ان جی 5-استفاده از سوخت استاندارد و بالابردن کیفیت سوخت 6- استفاده از خودروهای استاندارد 7- طرح های مدیریتی و ترافیکی مانند طرح ترافیک  است. طرح هایی که به گفته کاظمی کارشناس و محقق در این حوزه لیست خوبی را تشکیل داده اند اما تاکنون از حد لیست و ارائه پا را فراتر نگذاشته و به مرحله عملیاتی نرسیده اند. 24 سال است که اندر خم یک کوچه مانده ایم و حدود 60 ماده از قوانين مرتبط و مصوبات هيئت وزيران و تصميمات شوراي هماهنگي ترافيك و شوراي شهر تهران در اين حوزه هنوز اجرايي نشده است!

يكي از اين مصوبات، مصوبه عدم شماره‌گذاري وسايل نقليه موتوري آلاينده است كه تاكنون اجرا نشده و بعد از ۲۴ سال همچنان خودروهاي آلوده پلاک مي‌شوند يا مصوبه ای که وزارت كشور را ملزم به ارائه برنامه نوسازي ناوگان حمل و نقل عمومي فرسوده مي‌كند که تاکنون گشایشی در آن حاصل نشده است. مصوبه ای که وزارت صنعت، معدن و تجارت را مكلف كرده بود طي برنامه ای مدون درصدی از تولیدات هر ساله خودروسازی و موتورسازی را به خودرو و موتورهاي برقي و هيبريدي اختصاص دهد یا درصدی از وارادات را به واردات ماشین های هیبریدی و برقی اختصاص دهد اما هيچ يك از اين موارد تاکنون به مرحله نهایی و اجرائی نرسیده است.

به جز مواردی که بدان اشاره شد 3 ماده از قانون برنامه 5 ساله ششم توسعه مصوبه سال ۹۶، شش ماده از قانون هواي پاك مصوب تيرماه ۹۶، دو ماده از قانون توسعه حمل و نقل و مديريت مصرف سوخت مصوب آذرماه سال ۹۶، يك ماده از قانون رفع موانع توليد رقابت‌پذير مصوب ارديبهشت سال ۹۴ و يك ماده از قانون نحوه جلوگيري از آلودگي هوا مصوب سال ۹۴ از قوانين مصوب مجلس شوراي اسلامي اجرايي نشده، به حال خود رها شده و گرد عزلت بر آنها نشسته است.

مقصر کیست؟

حالا باید دید مقصر بر زمین ماندن طرح های کاهش آلودگی هوا کیست و چرا توجهی به آسمان دودگرفته و نفس های تنگ شده شهروندان نمی کند!

سید احسن علوی، نایب رئیس کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی با اشاره به وجود قوانین لازم در جهت داشتن هوای پاک به لزوم برنامه ریزی دولت و تامین منابع مالی در این زمینه تاکید کرده و در گفتگویی عنوان کرده است:«آنچه حائز اهمیت است اراده برای اجرای این قوانین است.»

علوی گفته است:« ما به اندازه کافی قانون در این زمینه داریم و اکنون باید به سمت برنامه ریزی و تامین منابع مالی برای اجرای این قانون برویم. دولت و شهرداری ها باید اقدامات لازم را برای کنترل آلودگی هوای کلانشهرها انجام دهند، متاسفانه در چند سال اخیر در تامین بودجه برای این بخش با مشکلاتی روبرو هستیم. از سوی دیگر در کلانشهرهایی نظیر تهران بعضا شاهد هستیم که عملکرد شهرداری با دولت در تعارض است و ارتباط مناسبی که باید بین این دو دستگاه باشد، کمرنگ شده است.»

قابل توجه اینکه تا کی می بایست از بایدهایی گفت که گویا نه در بدنه دولتها و نه شهرداری ها در این 24 سال اراده ای برای انجامشان نبوده و نیست و مهمتر آنکه چرا نمایندگان ملت  وظیفه سلبی خود در چرایی عدم اجرای این قوانین را دنبال نمی کنند؟ تا کی قرار است دود استنشاق کنیم و شاهد مرگ عزیزانمان در اثر این آلودگی ها باشیم؟ تا کی قرار است فرزندمان و سالمند نیازمند هوای تازه مان از پشت پنجره نظاره گر بیرون باشند و جرات خروج از منزل را نداشته باشند؟ شاید 24 سال زمان کمی برای تامین مالی به منظور اجرای طرح ها و مصوبات بر زمین مانده است و ما خبر نداریم!؟ شاید وقتی دیگر... از شورای شهر گرفته تا شهرداری و حتی دولت همه در عدم اجرای این مصوبات و در نتیجه عدم داشتن هوای پاک در پایتخت مسئول بوده و بای پاسخگو باشند و یا به جای آنکه توپ را به میدان هم پرت کنند طرح عملیاتی شدن طرح های بر زمین را کلید بزنند.

با این حال پورسیدآقایی معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران در ادعایی طرح های شهرداری چون طرح ترافیک را برای کاهش آلودگی هوا موثر می داند در حالی که برخی شورای شهری ها نظری غیر از آن داشته و آن را موثر نمی دانند، پیروز حناچی شهردار تهران آلودگی هوا را متاثر از  پدیده وارونگی دانسته و راهکارش را در وزش باد می داند و دولتمردان که انگار دنیا را آب ببرد آنها را خواب می برد نظاره گر مانده اند ببینند کی قرار است باد بوزد!

حالا  مسئولان شهری پایتخت که سنگ موفقیت طرح هایشان را به سینه می زنند و مدعی موفقیت طرح هایشان هستند، هنوز دود را از ریه شهروندان پاک نکرده آستین بالا زده اند تا هوای کشورهای دیگر را هم پاکسازی کنند و کسی نیست که بگوید اگر هوای تهران را پاکسازی کردید بروید به سراغ دیگر کلانشهر های کشور خودتان که حتی پایش ومطالعاتی هم در زمینه منشا یابی آلودگی های آنها انجام نشده در حالیکه در شهرهای اروپایی این پایش و مطالعات برای تمامی شهرها و هر ساله انجام می شود در حالیکه حتی برای تهران هم یک بار آن هم در سال 94 انجام شده است.

همچنان دود و آلودگی از سرو روی شهرمان می بارد و هر مسئولی در خیالات خود همین که طرحی ارائه کرده برای رفع این معضل کفایت می کند و دیگرنگاهی به مسیر اشتباهی که رفته نمی کند این در حالیست که کارشناسان می گویند سیاهه انتشاری که 94 توسط شهرداری تهران برای پایش هوای پایتخت صورت گرفته با ایرادات بسیاری همراه است من جمله عدم در نظر گرفتن آلاینده های ثانویه جوی که درصد تاثیر خودروهای مختلف در آلودگی را کلا عوض می کند مثلا سهم 45 درصدی اتوبوس و کامیون را به 23 درصد و سهم 1.5درصدی خودروهای شخصی را به 16 و سهم 10درصدی موتورسیکلت ها را به 14 درصد تغییر می دهد و این امر می تواند تاثیر تمام راهکارهایی که هنوز برای اجرایشان بعد از 24 سال منابع مالی تامین نشده را در کاهش آلودگی هوا زیر سوال ببرد.

بهره سخن

دولت تدبیرو امید دم از حقوق شهروندی می زند، شهرداری مدعی تامین شرایط شهری مناسب برای زندگی شهروندان است و شورای شهر هم وکیل شهروندان در اداره امور شهر است اما همه با تعلل و کم کاری هایشان که دیگر به حد اعلا رسیده در گوشه ای به سر و کله هم می زنند و توپ تقصیرا را به میدان دیگری می اندازند و این وسط شهروندان بی پناه تر از همیشه دود می خوردند و نظاره گر طرح های ناموفق و مطالعات کارشناسی نشده برای حل معضل آلودگی هوا هستند.